معنی و نکات درس دماوندیه، فارسی دوازدهم
دماوندیه
چند نکته:
این سروده در قالب قصیده است یعنی مصراع نخستین این سروده با همه ی مصرع های زوج هم قافیه است(بند- دماوند – کمربند – دل بند – مانند و.)
موضوع این چکامه(قصیده) سخن با دماوند .
در این سروده دماوند، نماد قدرت و توانایی است که حتّی در صورت بیدار شدن می توانست حکومت دیکتاتوری وقت را سرنگون سازد.
آتش درون دماوند ،نمادی از گرفتاری ها و تیره روزی های مردمِ بدبخت ایران است که به گونه ی آتش در دل دماوند انباشته گردیده است.
این سروده بر وزنِ(مستفعلُ فاعلاتُ فَع لُن) یا (مفعول مفاعلن فعولن) هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف است(نام وزن فقط برای رشته های علوم انسانی است)
محمّد تقی بهار (1330-1265 هجری شمسی،در مشهد متولّد و در تهران وفات نمود.مقبره
در آرامگاه ظهیر الدّوله در شمیران) شاعر،رومه نگار،استاد دانشگاه و مرد ت بود.
شهرت ِشاعری بهار، به خاطرِ قصاید فخیم و استواری است که با توجّه به سنّت ادبیِ
گذشته، سروده است.
رومه های خراسان،نو بهار، تازه بهار و مجلّه ی دانشکده ،و نیز آثاری چون:تاریخِ احزاب
ی ،سبک شناسی،تاریخ تطوّر نظم و مقالات و نوشته های پراکنده از وی، بیانگر قدرتِ
سحر قلمش است.
(یه) در دماوندیه ،نشانه ی صفت نسبی است مثلِ مَدحیه ،بهاریه ،حبسیه،
********************************************************************************************************************************************************************************************************************
دماوندیّه
1_ ای دیو سپید پای در بند ای گنبد گیتی ای دماوند.
دیو سپید:استعاره از دماوند و تلمیح به آخرین مرحله از هفت خوانِ رستم/گنبدگیتی:اضافه
استعاری/تشخیص در مصرع اوّل/تشبیه دماوند به گنبد گیتی/
اغراق در بزرگیِ دماوند در مصرع دوّم/پای در بند :کنایه از گرفتار و زندانی بودن است.
معنا: (ای دماوند ی که مانندِ دیوی سپید ،گرفتارو اسیر شده ای و چون بامِ جهان بر افراشته
و با شکوهی.)
2- از سیم به سر یکی کله خود زآهن به میان یکی کمربند
سیم = نقره ، سیمین یعنی نقره ای – زر یعنی طلا و زرّین یعنی طلایی در این جا سیم
استعاره از برف است.
*کله خود = کلاه جنگی آهنین که پیکارگران در گذشته بر سر می گذاشتند.در این جا چون کلاه داشتن را به دماوند نسبت داده است پس آرایه ی جان بخشی دارد.
* کمربندِ آهنین ک استعاره از سنگ ها و صخره های کوه است که به رنگ تیره هستند ./
سیم و آهن:تناسب/ میان:ایهام(وسط و کمر)
معنا: ای دماوند، تو کلاهِ جنگیِ سپیدی از جنس نقره(برف) بر سر نهاده ای و کمر بندی آهنین(صخره ها و سنگ های میانه ی کوه) به کمر بسته ای (دماوند را رزمنده ای مسلّح پنداشته است.
3-تا چشم بشر نبیندت روی بنهفته به ابر چهرِ دل بند
در این بیت آرایه های تشخیص( نسبت دادن روی و چهره به دماوند) مراعات نظیر(روی چهره چشم) و حُسن تعلیل
(سراینده دلیل بلندی و پنهان شدن قلّه را به خاطر دوری از مردم دانسته است.) دیده می شود.
/جهش ضمیر : نبیندت روی(رویت را نبیند)
معنا: به دلیل این که چشم بشر تو را نبیند ،چهره ات (همان قله یا چکاد به زبان پارسی) را
در دلِ ابر ها پنهان کرده ای.
(دماوند به دلیل بیزاری از مردمی که در سکوتند و در برابر رژیم دیکتاتوری زمانه بی تفاوت اند، بسیار ناراحت است.)
4- تا وارهی از دم ستوران وین مردم نحس دیو مانند.
این بیت با بیت بعدی وابسته و به اصطلاح موقوف المعنی» هستند.
وارهی= آزاد شوی.
دم=مجاز (معنی غیر حقیقی) از هم سخنی است./مردم نحس را به دیو تشبیه کرده/
/ستوران:چهارپایان ، حیوانات ، استعاره از انسان های فرومایه و بی تفاوت به مسایل کشور خویش است./
معنا:(برای این که از هم نشینی با مردم ترسو و نادان و شوم(نحس) و دیو صفت رهایی یابی)
این بیت با بیت پیشین قرابت معنایی دارد.
مفهوم:بیزاری از مردمی که نسبت به محیط خود و کشور خود بی تفاوتند.
5-با شیر سپهر بسته پیمان با اختر سعد کرده پیوند
شیر سپهر(استعاره از خورشید) اخترِ سعد:سیّاره ی مشتری است که به سعدِ اکبر معروف است./(اشاره به این که خانه ی خورشید در برجِ اسد است.)
سعد: خوشبختی که متضادِّ آن نحس است./بیت تشخیص نیز دارد.
تناسب بینِ شیر سپهر و اختر سعد/
/ کرده پیوند= ارتباط برقرارکرده است.
این بیت آرایه ی حسن تعلیل دارد، زیرا سُراینده اعتقاد دارد که چکاد(قلّه ی)دماوند به این
دلیل بالا رفته است که با آفتاب پیمان ببندد و با سیّاره ی مشتری ارتباط بر قرار نماید.
معنا:( با آفتاب پیمان بسته ای و با سیّاره ی مشتری ارتباط برقرار کرده ای. به قول معروف
با بالا بالا ها می پری.»)
6-چون گشت زمین ز جورِ گردون چونین خفه و خموش و آوند
گردون= فلک و آسمان که در حال گشتن هستند ، ولی در این جا مُراد روزگار است.
جور= ستم(این بیت نیز با بیت بعدی پیوند معنایی دارد و موقوف المعانی هستند.)
آوند= واژگون ، معلّق
جور گردون:تشخیص و اضافه استعاری/مصرع دوّم:شبکه معنایی بینِ سرد و سیه و خموش/
معنا:(هنگامی که زمین از ستمِ آسمان (روزگار) این گونه خفه و ساکت و واژگون گردید.)
7- بنواخت ز خشم بر فلک مشت آن مشت تویی تو ای دماوند
/حسن تعلیل:شاعر دلیلِ به وجود آمدنِ دماوند را مشتی می داند که زمین بر فلک زده./
تشبیه ِدماوند به مشتِ روزگار / تشخیص نیز دارد.
معنا:(ای دماوند، زمین از بسیاری خشم، مشتی بر آسمان زد که تو، آن مشت هستی.)
در پندارِ شاعر روزگارگرفتار کننده ی کشور است، به همین دلیل زمین به آن مشت می زند.
در این بیت آرایه ی تشبیه دیده می شود. قله (چکاد) مشبه» و مشت مشبّه به» است.
آرایه ی تکرار نیز در واژه ی مشت دیده می شود.
در واج ت» و ش» نیز واج آرایی آشکار و هویداست.
8_تو مشتِ درشتِ روزگاری از گردشِ قرن ها پس افکند
پس افکند= چیزی که از کسی پس افتاده باشد به معنای دیگر،باقی مانده باشد ،
میراث. این واژه صفت مفعولی مرکّب مرخّم است.
مرکّب است چون از دو واژه ی با معنا(پس،افکند) درست شده است.
مرخّم است چون واج ه» از آن بریده شده است. اصلاً مرخّم یعنی دُم بریده ،پس اگر واجه»
را دُمِ این واژه بدانیم ، می بینیم که بریده شده است.
در مصرع اوّل تشبیه/تشخیص نیز دارد.
معنا= ای دماوند، تو مانندِ مشتِ کوبنده ی روزگاری که از گذشتِ روزگار، برای ما به ارث مانده ای.
(این بیت تشبیه دارد که با توجّه به معنای آن می توانید پایه های آن را آشکار سازید.)
9-ای مشتِ زمین بر آسمان شو بر وی بنواز ضربتی چند
مشتِ زمین:استعاره از دماوند/تشخیص در هر دو مصراع/
/چند:صفت مبهم که پس از موصوف آمده
دربرخی نسخه ها به جای (وی) از (ری) استفاده شده که چون دماوند در اطراف ری و در
شمالِتهران است،بی تناسب نیست.
در این جا شاعر، به دماوند دستور می دهد:
( ای دماوند که مانندِ مشتِ زمین هستی به آسمان برو و به آن چند ضربه مشتی بزن.)
10-نی نی تو نه مشت روزگاری ای کوه نیم ز گفته خرسند
نیَم: نیستم/خرسند: راضی/
بیت دارای پنج جمله است.
در این بیت بهار از تشبیهِ خود پشیمان می شود و می گوید:
( نه نه، ای دماوند، تو مشتِ سهمگینِ روزگار نیستی و من از سخنِ خود راضی نیستم.)
11-تو قلبِ فسرده ی زمینی کز درد ورم نموده یک چند
فسرده= افسرده در این جا معنای یخ زده می دهد.البته ،ایهام دارد(دل مرده و یخ زده)//باز هم آرایه ی تشبیه، در این بیت چشمک می زند.
ورم=استعاره از برآمده بودن کوه دماوند است./ تشخیص نیز دارد./یک چند: قیدِ مقدار
معنا: (ای دماوند تو مانندِ قلبِ یخ زده ی زمینی که از شدّت درد و ناراحتی مدّتی است که ورم کرده ای.)
نکته ی دستوری: تو» نهاد (مسندالیه) است قلب فسرده ی زمین» مسند وی» پس از زمین فعل ربطی است.
12- تا درد و ورم فرو نشیند کافور بر آن ضماد کردند
کافور=مادّه ای است خوش بو که از گیاهانی مانند ریحان و بابونه و چند گیاه دیگر به دست
می آید. گذشتگان از این مادّه به عنوان مرهم استفاده کرده و آن را روی زخم میمالیدند.
البته برای کاهشِ حرارت بدن و گنایی نیز کاربرد داشته و دارد.و طبعِ آن سرد است.
ضِماد= مرهم، ضماد کردن یعنی دارو مالیدن بر روی زخم.
تا= به معنای برای این که
بین درد و ورم و کافور مراعات نظیر دیده می شود.
فرو نشیند ؛ فعل پیشوندی است.
بهار ،برف های روی چکادِ دماوند را به ضماد، مانند(تشبیه) کرده است./ کافور:اسنعاره از برف
معنا:(به خاطرِ این که این درد و ورم التیام پیدا کند بر روی آن مرهمی از برف نهاده اند.)
13-شو منفجر ای دلِ زمانه وان آتشِ خود نهفته مپسند
از این بیت به بعد شاعر، روشنفکران و آزادی خواهان را خطاب می کند.
معنی :(ای دماوند ،که مانند دلِ زمانه هستی منفجر شو وخاموش بودنِ خود را شایسته مدان.)
دل زمانه = استعاره از دماوند است.در این استعاره ،جان بخشی نیز وجود دارد.
دل زمانه: اضافه ی استعاری
14-خامش منشین سخن همی گوی افسرده مباش، خوش همی خند
دو تضاد در این بیت دیده می شود که عبارت اند از:
خامش نشستن با سخن گفتن- افسرده بودن با خوش همی خندیدن
خند» و گوی» هر کدام بن مضارع، از مصدرِ خندیدن و گفتن هستند که در این بیت به جای فعل امر به کار رفته اند.(همی گوی = بگو و همی خند = بخند.)
/خوش همی خند، کنایه از امید وار باش /بیت،تشخیص نیز دارد./
معنا: (ای دماوند، خاموشی را کنار بگذار(به ستم و ستمگری اعتراض کن)و دست از
افسردگی بردار و شاداب و با نشاط باش.)
15-پنهان مکن آتشِ درون را زین سوخته جان شنو یکی پند
سوخته جان: صفت مرکّب است که به جای اسم آمده است. یعنی خود ملک الشعرای بهار است.
باز دوباره می بینیم که بن مضارع شنو به جای فعل امر آمده است یعنی بشنو.
/آتش:استعاره از درد و رنج یا خشم/سوخته جان:استعاره از خودی شاعر و هر انسانِ آزادی خواه/
معنا:(ای دماوند، خشم درونی ات را پنهان مکن و از این شاعرِ دل سوخته پندی بشنو.(پندِ
شاعر بیت بعدی است.)
16-گر آتش دل نهفته داری سوزد جانَت ، به جانت سوگند
آتش : استعاره از خشم درونیِ دماوند است./آرایه ی تکراریا واژه آرایی/
سوگند:قسم(در قدیم به معنیِ گوگرد بوده)
معنی:(ای دماوند، اگر آتشِ درونی ات را پنهان کنی، سوگند به جانت که جانت خواهد سوخت.)
17-ای مادر سر سپید بشنو این پندِ سیاه بخت فرزند
سر در این مجاز از مو است.( مجاز واژه ای که دارای معنای غیر حقیقی باشد.)
مادر سر سپید=منظور کوه دماوند است که در چکادش(قلّه اش) برفی سپید نشسته است. در این بیت استعاره است از،آزادی خواهان جامعه است.
سیاه بخت فرزند ، ترکیب وصفی مقلوب است(همان موصوف و صفت)که موصوف و صفتش جابه جا شده باشد. سیاه بخت فرزند به گونه ی غیر مقلوب این گونه بوده است:فرزندِ سیاه بخت. ///
منظور از سیاه بخت فرزند، خود شاعر است.
مادر سر سپید:ایهام(کوهی که سرش به خاطری برف، سپید است و نیز موی سپید و کهنسال است.)
سر سپیدی: کنایه از کهنسالی و با تجربه بودن/تضاد: بینِ سپید و سیاه
معنا: ای مادرِ سر سپید(آزادی خواهان و آگاهانِ خاموشِ جامعه)این پندِ فرزندِ تیره بخت خود را بشنوید.
-از سر بکش آن سپید معجر بنشین به یکی کبود اورند
معجر= روسری ، چارقد/سپیدمعجر:ترکیب وصفی مقلوب است.
اورند= اورنگ، تخت پادشاهی، مجازاً به معنای فَرّ و شکوه و شوکت است.
کبود اورند = تخت تیره رنگ، ترکیب وصفی مقلوب است در واقع اورند ِ کبود است.
معنی: (ای دماوند،روسری سپیدت را کنار بزن و قیام کن و باقدرت و شکوهِ خود بر تختِ
پادشاهی،تکیه بزن.)شاعر از آزادی خواهان و روشنفکران می خواهد عجز و ناتوانی را
ازخود دور کنند.
19- بگرای چو اژدهای گرزه بخروش چو شرزه شیرِ اَرغند.
بگرای= گرایش کن ، حمله ور شو ، حرکت کن
گرزه = نوعی مار بزرگ دارای سمّ کشنده.این کلمه در فرهنگِ لغت اسم است امّا در این جا
در جایگاهِ صفت نشسته است.
شرزه= خشمگین، با گرزه جناس دارد.(جناس ناقص اختلافی در حرف اول)
ارغند= خشمگین.و قهر آلود. در فرهنگ لغت به معنیِ دلیر و شجاع نیز آمده،
معنا: (ای دماوند، مانندِ اژدهایی خشمگین با دیکتاتور زمانه، ستیزه(جنگ)کن،و مانندِ شیری
خشم آلود و دلیر، به غرّش در بیا ).
20- بفکن ز پی این اساس تزویر بگسل ز پی این نژاد و پیوند
پی= پایه و اساس
اساس تزویر : اضافه ی استعاری است.(اضافه های استعاری، استعاره ی بالکنایه یا
استعاره ی مکنیه هستند.)///به معنای پایه های حکومت است.
نژاد و پیوند: نسل و تبار//
بگسل:پاره کن،جدا کن. . در متنِ درس به معنیِ نابود کن
این بیت دارای آرایه ی موازنه است(برای رشته های علوم انسانی)
واژه های ،پی و اساس، رابطه ی ترادف دارند.
معنا: این بنای ظلم وستمگری را از ریشه برکن و نسل و دودمانِ این فرمانروایانِ ستمگر
رانابود ساز.
بفکن ز پی(= ازپی افکندن)=نابودی کامل، ازبیخ و بن ویران کردن
از هم گسلیدن= باز کنایه از نابودی کامل است.
21-بر کن زبُن این بَنا که باید از ریشه بنای ظلم بر کند
در واج ب» واج آرایی دیده می شود.
ازبن بر کندن کنایه از نابودی کامل است.
بنا در مصراع نخست استعاره از بنای ستم گری است.
بنای ظلم، اضافه ی تشبیهی است./بنا،آرایه ی تکرار نیز دارد./اشتقاق بینِ بن و بنا
معنا: این بنای ستم گری را از بنیان نابود کن ،چرا که باید بنای ظلم را از ریشه بر کند و نابود
ساخت.
22- زین بی خردانِ سفله بِستان دادِ دلِ مردمِ خردمند
سفله= آدمِ پست و فرو مایه ، بدسگال
واج آرایی در د» و مصوت-ِ»
در مصرع دوّم، تتابع اضافات وجود دارد/تمامِ مصرع دوّم ،مفعول برای فعلِ بستان
معنی:( ای دماوند، دادِ دلِ مردمانِ خردمند را از این حاکمانِ بی خرد و فرومایه بگیر.)
یک توضیح:بهار در جایی گفته است: این مردم نحس دیو مانند و در جای دیگری گفته است این مردم خردمند. شاید این پندار در ذهن شما نوعی دو گانگی ناخردمندانه پدید آورد اما در واقع این گونه نیست. چون بهار مردم جامعه را به دو گروه تقسیم کرده است ، نخست ، مردمی نا خردمند که همان مردمِ نحسِ دیو مانند است. دیگر گروه خردمندان است که بهار این گروه را دل این گروه از مردم را بگیرد.
پایان این درس
بیست و نه مهر98
حسین حسین زاده بافـــــــــــرانـــــــــــــــی. دبیرِ دبیرستان های نایین
معنی و نکات درس:باران محبّت.......فارسی پایه ی یازدهم...
,ی ,ای ,دماوند ,بیت ,های , ,این بیت ,در این ,است که ,استعاره از
درباره این سایت